سخنی با هنرآموزان

تصاویر به جا مانده از انسان‌های نخستین نشان می‌دهند که طراحی و نقاشی از بدو پیدایش بشر در کرۀ خاکی، با او همراه بوده است. انسان‌های اولیه برای برقراری ارتباط با یکدیگر و همچنین برای تسخیر نیروهای طبیعت از هنر خصوصاً نقاشی استفاده می‌کردند. بیان اندیشه و افکار با استفاده از طراحی و کانی منجر به پیدایش خط تصویری گردید.

خط تصویری جزء اولین نوشتارهای انسانی است که صفحات آغازین تاریخ بشر را به خود اختصاص داده است. مطالعۀ تاریخ هر بدون توجه به اکتشافات باستان‌شناسی غیر ممکن به نظر می‌رسد. باستان‌شناسی قادر است با کشف اسناد و دقت در آن‌ها ملکه‌های گمشدۀ تاریخ بشر را پیدا کند و آن‌ها را به هم متصل نماید. هر اکتشافی پنجره‌ای جدید بر روی محققان باز می‌کند و آنان را قادر می‌سازد تا رازهای تاریخ را آشکار کنند.

حال، به این چند پرسش بیندیشیم:

ـ مطالعۀ تاریخ هنر چرا اهمیت دارد؟

ـ چرا مطالعۀ تاریخ نقاشی ضرورت دارد؟

ـ مطالعۀ تاریخ نقاشی چگونه باید باشد؟

ـ چه عواملی در تحولات هنری سهیم بوده‌اند؟

ـ تفاوت سبک‌های نقاشی در چیست؟

ـ هنرمندان بزرگ نقاشی به کسانی بوده‌اند؟

ـ آیا مطالعه و تحلیل پدیده‌های هنری می‌تواند به ظهور روش‌های نوین و مناسب با زمان منجر گردد؟

ـ …

در این کتاب سعی شده است تا حدودی به پرسش‌های یاد شده پاسخ داده شود و هنرجویان را با سیر تحولات تاریخی هنر نقاشی و سبک‌های مختلف آشنا نماید.

از این رو، کتاب حاضر با تعیین اهداف آموزشی زیر برای هنرجویان رشتۀ نقاشی تهیه شده است:

ـ آشنایی با واژۀ هنر (نقاشی) و جایگاه آن در بین هنرهای تجسمی؛

ـ ایجاد تفکر خلاق و تقویت تحتل و ذهنیت هنرجویان؛

ـ آشنایی با آثار برجستۀ نقاشی؛

ـ شناسایی استادان برجستۀ نقاشی ایران و جهان؛

ـ آشنایی با تغییرات و نحوۀظهور مکاتب نقاشی؛

ـ تقویت حس ملی‌گرایی و استفاده از تجارب گذشتگان برای ساختن آینده؛

ـ و ایجاد علاقه‌مندی به آثار هنری و احترام به هنرمندان پیش‌کسوت و حفظ و نگه‌داری آثار آن‌ها.

بنابراین، از هنرآموزان درخواست می‌گردد، علاوه بر دقت در اهداف آموزشی، به نکات زیر نیز توجه کنند و آن‌ها را به کار گیرند:

ـ کتاب حاضر، پس از کاربست اطلاعات به دست آمده از پروژۀ اعتباربخشی، به منظور ارتقای کیفی آن دوباره تدوین شده است؛ از جمله: رسم نمودارهای تاریخ نقاشی، توجه به عوامل مؤثر در شکل‌گیری مکاتب، حذف اسامی اضافه و چاپ تصاویر با کفیت بهتر، در این صورت انگیزۀ هنرجویان را برای آموختن بیشتر، تقویت حس کنجکاوی و افزایش علاقه‌مندی و هنردوستی بیشتر آنان را شاهد خواهیم بود.

ـ باید توجه داشته باشید که واژۀ مکتب (style) در حوزۀ هنر نقاشی، که در فرهنگ غربی با بار معنایی و مفهومی خاص خود به کار گرفته می‌شود. در واقع بیان‌گر تفکرات، آرا و اندیشه‌های پدیدآوران آن مکتب است. اما در تاریخ هنر ایران، با تأکید بر نام شهرها، مفهومی دیگر از واژه مکتب را تداعی می‌کند. زیرا حکومت‌ها، با تغییر پایتخت، شرایطی را ایجاد می‌کردند که آثار هنری با ویژگی‌های محلی و منطقه‌ای تولید و عرضه می‌شدند. در موارد متعددی یک شهر در چند دوره مرکز فعالیت حکومت‌ها بوده‌اند و رهبری هنری عصر خود را بر عهده داشته‌اند. در این صورت با درج عدد یا دورۀ حکومتی به صورت پسوند آن‌ها را از هم جدا کرده‌ایم؛ مانند تبریز 1، تبریز 2 یا تبریز مغول، تبریز صفویه و…

ـ کتاب حاضر، ضمن آشنا نمودن هنرجویان با واژه‌ها و اصطلاحات هنری، به تغییرات و تداوم حیات فرهنگی ملل مختلف می‌پردازد و فراگیران را با نمونه‌های تصویری ایران و جهان آشنا می‌کند. با این توضیح که به هنرآموزان توصیه می‌شود در ارزش‌یابی‌ها از پاورقی و مشخصات تصاویر، که در ویرایش جدید اضافه شده‌اند. سؤال مطرح ننمایند.

ذکر مشخصات دیگر؛ مانند سال خلق اثر، محل نگه‌داری و درک مقیاس با اِشل انسانی، صرفاً جهت مطالعۀ آزاد بوده است. تا هنرجویان بتوانند درک بهتری نسبت به تاریخ نقاشی پیدا کنند. ضمن این که باید به جای تکیه بر محفوظات، توانایی نقادی و استدلال هنرجویان را در تجزیه و تحلیل آثار نقاشی تقویت نموده، هم‌چنین روش بحث و گفت‌وگو و ارائۀ درس توسط هنرجویان و تحقیق در خصوص پدیده‌های تاریخی می‌تواند بسیار مؤثر باشد. اسامی اضافه و غیر ضروری، با توجه به همین نکته، حذف شده‌اند.

همان‌طور که می‌دانید در هر دوره هنرمندان فراوانی وجود داشته‌اند. ولی مؤلفان با توجه به تأکید نداشتن بر افزایش محفوظات هنرجویان، موظف شدند از افراد و مکاتب شاخص نام ببرند و از ذکر اسامی همۀ افراد پرهیز نمایند. البته هنرجویان در دورۀ کاردانی و کارشناسی با سایر هنرمندان و مکاتب دیگر آشنا خواهند شد و آن‌ها را دقیق‌تر مورد مطالعه قرار خواهند داد.

امید است با مطالعۀ بخش‌های مختلف این کتاب، ضمن آشنایی هنرجویان با مباحث نقاشی، از گذشته چراغی روشن فراهم کنند و به مدد آن آینده‌ای درخشان و پر افتخار را طرح‌ریزی نمایند.