نور در فیزیک مدرن: از ذره تا موج

در ساحت علم، نور دیگر نه‌تنها نماد یا هاله‌ای معنوی، بلکه پدیده‌ای فیزیکی است که اسرارش در فیزیک مدرن، به‌ویژه در قلمرو کوانتوم، گشوده شده است. در اوایل قرن بیستم، دانشمندانی چون ماکس پلانک و آلبرت اینشتین نشان دادند که نور می‌تواند هم به‌صورت ذره (فوتون) و هم به‌صورت موج رفتار کند. این دوگانگی موج-ذره، یکی از شگفت‌انگیزترین کشفیات فیزیک کوانتومی است که نور را به معمایی فلسفی و علمی بدل کرده است.

در آزمایش دو‌شکاف، نور نشان داد که رفتارش به نحوه مشاهده آن بستگی دارد. اگر مشاهده‌گر به دنبال ذره باشد، نور به‌صورت فوتون ظاهر می‌شود؛ اگر به دنبال موج باشد، الگوهای تداخلی موجی را نشان می‌دهد. این پدیده، که به «اصل عدم قطعیت» هایزنبرگ مرتبط است، شباهتی عجیب به دیدگاه عرفانی دارد: نور، گویی چون حقیقت در عرفان، در لحظه‌ای که بخواهیم آن را به‌تمامی بشناسیم، از دسترس خارج می‌شود.

نور در فیزیک مدرن همچنین در فناوری‌های پیشرفته نقش دارد. از لیزرها تا فیبرهای نوری، نور ابزار ارتباط و اکتشاف است. این کاربردهای علمی، گویی ادامه همان پرتوی شمس است که در عرفان ایرانی جان‌ها را روشن می‌کرد، اما این‌بار در قالب ابزارهای مادی.